Sɛnɛ kuran fiyɛlanw ye fɛn caman sɛmɛntiya sɛnɛkɛlaw bɛ gɛrɛ sɛnɛfɛnw lakanani na, bagaji kɛcogo la, ani binw marali la. U ka fɛn caman kɛli fɛ min tɛ se ka suma ni ɲɔgɔn ye, o furajibɔlanw kɛra baarakɛminɛn nafama ye bi sɛnɛko la. Nin barokun in kɔnɔ, an bɛna sɛgɛsɛgɛli kɛ cogo suguya caman na . Sɛnɛ kuran fiyɛlanw bɛ se ka kɛ ka sɛnɛfɛnw sɔrɔta yiriwa ani ka sɛnɛ kɛcogo ɲɛ. K’a ta sɛnɛfɛnw lakanani na fɛnɲɛnamafagalanw ni banaw ma ka se bagajiw ma tigitigi ani binjuguw ɲɛnabɔli, o furajibɔlanw bɛ nafa caman di, laadala fɛɛrɛw tɛ se ka bɛn minnu ma dɔrɔn. Aw ka fara an kan n’an bɛ ka sɛnɛ kuran fiyɛlanw diɲɛ kɔnɔ ani k’a dɔn u bɛ ka sɛnɛ baara caman sɛmɛntiya cogo min na.
Fɛn caman kɛli sɛnɛfɛnw lakanani na .
Sɛnɛfɛnw lakanani jɔyɔrɔ ka bon kosɛbɛ sɛnɛko taabolo ɲɛtaa n’a nafa sɔrɔli la. Sɛnɛkɛlaw bɛ u jigi da fɛɛrɛ ni fɛɛrɛ suguya caman kan walasa k’u ka sɛnɛfɛnw lakana ka bɔ fɛnɲɛnamaw, banaw ani binw na. San laban ninnu na, sinsin kɛra kosɛbɛ furakɛli suguya caman sɔrɔli kan minnu tɛ lakana ɲuman dɔrɔn di, nka u bɛ waleyaw sabati minnu bɛ sabati ani minnu bɛ sigida lakana.
O fura sugu dɔ min ye sɛnɛkɛlaw ka dɔnniya sɔrɔ, o ye sɛnɛfɛnw fiyɛlan ye. O fiyɛlilanw bɛ sɔrɔ suguya wɛrɛw la, i n’a fɔ kuran fiyɛlanw, minnu bɛ nɔgɔya ni baarakɛcogo ɲuman di sɛnɛfɛnw lakanani na. Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw tali bɛ kɛ sababu ye ka sɛnɛkɛlaw dɛmɛ u ka fɛnɲɛnamafagalanw ni fɛn wɛrɛw kɛ ka u tanga ɲɔgɔn ma ani ka u kɛ cogo bɛnnen na, ka a to a ka se ka a datugu ani ka a kɛ ka ɲɛ.
Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw ka fɛn caman kɛli bɛ tɛmɛ fɛnɲɛnamafagalanw tali kan. U bɛ se ka kɛ fana binfagalanw ni fɛnɲɛnamafagalanw kɛlɛli kama. Binjuguw ye gɛlɛya ye min bɛ sɔrɔ sɛnɛ na, bawo u bɛ ɲɔgɔn sɔrɔ ni sɛnɛfɛnw ye balofɛnw, tile yeelen ani ji la. Ni sɛnɛfɛnw fiyɛlanw kɛra ka binfagalanw kɛ, sɛnɛkɛlaw bɛ se ka bin falenni kunbɛn ka ɲɛ, ka u bali ka nɔ bila sɛnɛfɛnw sɔrɔ la. Ka fara o kan, o furajiw bɛ se ka kɛ ka fɛnɲɛnamafagalanw kunbɛn minnu bɛ se ka tiɲɛniba kɛ sɛnɛfɛnw na, i n’a fɔ fɛnɲɛnamaw ni sosow.
Jiko ye sɛnɛfɛnw lakananiko nafama wɛrɛ ye, kɛrɛnkɛrɛnnenya la, mara minnu ka jiko ka dɔgɔ. Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw bɛ se ka kɛ jiko la, o bɛ kɛ sababu ye ka sɛnɛkɛlaw bila ka ji hakɛ wajibiyalen di u ka sɛnɛfɛnw ma. O bɛ a to ji bɛ don a la ka ɲɛ ani ka bonya ka ɲɛ, hali yɔrɔ minnu na sanjiko cogoya tɛ kelen ye. Ni jiko sekow donna sɛnɛfɛnw fiyɛlanw kɔnɔ, sɛnɛkɛlaw bɛ se ka ji baaracogo ɲɛnabɔ ka ɲɛ ani ka sɛnɛ kɛcogo sabatilenw sabati.
Sɛnɛfɛnw lakanani fɛɛrɛw caman bɛ taa ɲɔgɔn fɛ ni sɛnɛ sabatili mago ye. Ni haminankow bɛ ka caya sɛnɛko siratigɛ la, sɛnɛ kɛcogo kɔrɔw bɛ se ka kɛ cogo min na, fura ɲinini bɛ ka caya ka taa a fɛ, fura minnu bɛ kɛ sababu ye ka fɛnɲɛnamafagalanw tali dɔgɔya ani ka sigida laminiko balansi sabati. Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw, n’u kɛcogo tigitigiw bɛ dɛmɛ ka fɛnɲɛnamafagalanw ni binfagalanw hakɛ dɔgɔya, o bɛ dɔ bɔ tiɲɛni na min bɛ se ka kɛ sigida la.
Fɛn caman kɛli bagaji kɛli la .
Bagaji baarakɛcogo jɔyɔrɔ ka bon kosɛbɛ sɛnɛko taabolo ɲɛtaa la. Sɛnɛkɛlaw ni nakɔbaarakɛlaw bɛɛ bɛ balo nafamaw di u ka sɛnɛfɛnw ni jiriw ma. Nka, ni ɲɛtaa kɛra fɛɛrɛ kuraw la ani sɛnɛ kɛcogo ɲuman na, fɛn caman kɛli bagaji kɛli la, o kɛra jateminɛba ye.
Baarakɛminɛn minnu bɛ baara kɛ kosɛbɛ bi sɛnɛko la, olu dɔ ye . Sɛnɛfɛnw fiyɛlan . Nin minɛn suguya caman bɛ sɛnɛkɛlaw dɛmɛ u ka bagajiw tila ɲɔgɔn na u ka forow kɔnɔ, ka balofɛnw tali camanba sabati jiriw fɛ. A kɛra nakɔ fitinin ye wo, a kɛra sɛnɛyɔrɔba ye wo, sɛnɛfɛnw fiyɛlan bɛ kɛ baarakɛminɛn ye min nafa ka bon kosɛbɛ walasa ka bagaji kɛ ka ɲɛ ani ka ɲɛ.
Bagaji kɛli yɔrɔ nafama dɔ ye binfagalan ye. Binjuguw bɛ ɲɔgɔn sɔrɔ ni sɛnɛfɛnw ye balofɛnw, ji ani tile yeelen na, o la, u bɛ dɔ bɔ sɛnɛfɛnw bɛɛ lajɛlen na. Ni sɛnɛkɛlaw bɛ baara kɛ ni sɛnɛfɛnw fiyɛlan ye, sɛnɛkɛlaw bɛ se ka binjugu faga furajiw fiyɛ nɔgɔya la jiriw kan minnu man ɲi, k’u bɔ yen k’a sɔrɔ u ma kojugu kɛ sɛnɛfɛn kunbabaw la. Nin fɛɛrɛ laɲininen in tɛ waati ni cɛsiri dɔrɔn bɔ, nka a bɛ dɔ bɔ fana kemikoro juguw la.
Ka fara binjuguw kɛlɛli kan, fɛnɲɛnamafagalanw kɛlɛli ye sɛnɛko ɲɛtaa sira nafama wɛrɛ ye. fɛnɲɛnamaw bɛ se ka tiɲɛni kɛ sɛnɛfɛnw na, ka tiɲɛniba kɛ ani ka dɔ bɔ sɛnɛfɛnw na. Sɛnɛfɛn fiyɛlan bɛ se ka kɛ ka fɛnɲɛnamafagalanw kɛ, ka a lajɛ ni jiriw bɛ lakana fɛnɲɛnamaw ni fɛnɲɛnamafagalanw ma. Nin waleyali laɲini fɛɛrɛ in bɛ dɔ bɔ fɛnɲɛnamafagalanw hakɛ la minnu ka kan ka kɛ ani ka nɔ min bɛ sigida la, o ka dɔgɔya.
Ka fara o kan, sɛnɛfɛnw fiyɛlan fana bɛ se ka kɛ jiko la. Ji jɔyɔrɔ ka bon jiriw falenni na, wa jiko ɲuman nafa ka bon sɛnɛfɛn kɛnɛmanw na. Ni u ye fiɲɛbɔlan bɛnnenw siri ani ka furaji kɛcogo ladilan, sɛnɛkɛlaw bɛ se k’u ka forow ji kɛ ka ɲɛ ni sɛnɛfɛnw fiyɛlan ye. Nin baarakɛminɛn caman bɛ se ka kɛ sababu ye ka ji tilacogo kɔlɔsi tigitigi, k’a lajɛ ko jiri kelen-kelen bɛɛ bɛ ji hakɛ wajibiyalen sɔrɔ.
Fɛn caman kɛli binjuguw ɲɛnabɔli la .
Binjuguw ɲɛnabɔli ye fɛn nafamaba ye sɛnɛkɛyɔrɔw ladonni na minnu bɛ kɛnɛya ani minnu bɛ nafa sɔrɔ. Sɛnɛkɛlaw b’u cɛsiri walasa k’u ka sɛnɛfɛnw sɔrɔta caya, u bɛ gɛlɛya sɔrɔ tuma bɛɛ ka binjuguw kɛlɛ minnu man ɲi, n’olu bɛ ɲɔgɔn sɔrɔ nafolo la, ani ka jiri ɲininenw falenni bali. Walasa ka nin ko in ɲɛnabɔ, binjuguw ɲɛnabɔcogo caman labɛnna, wa fɛɛrɛ dɔ min bɛ bɔ a cogo la, o ye sɛnɛfɛnw fiyɛlanw tali ye.
Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw, i n’a fɔ sɛnɛfɛnw kuran fiyɛlan, olu ye baarakɛminɛnw ye minnu nafa ka bon kosɛbɛ bi sɛnɛ kɛcogo la. O furajibɔlanw dabɔra walasa ka binfagalanw ni binfagalan wɛrɛw tila ka ɲɛ forobaw kɔnɔ, k’a jira ko dugukolo insitiri kelen-kelen bɛɛ bɛ furakɛ ka ɲɛ. Ni u ka noyew bɛ se ka ladilan ani u fiyɛcogo tigitigiw, o furajibɔlanw bɛ se ka fɛn kɛrɛnkɛrɛnnenw laɲini sɛnɛkɛlaw ye walima ka foro bɛɛ datugu, ka kɛɲɛ n’u ka binkunbɛncogo magow ye.
Nafa jɔnjɔn minnu bɛ sɔrɔ sɛnɛfɛnw fiyɛlanw na binw ɲɛnabɔli kama, olu dɔ ye ka se ka banakisɛw kunbɛn waati kelen na. Fɛn minnu bɛ kɛ ka fɛnɲɛnamafagalanw kunbɛn (IPM) fɛɛrɛw, olu ye ɲɛtaa sɔrɔ san laban ninnu na, ka sinsin fɛɛrɛ caman tali kan walasa ka fɛnɲɛnamafagalanw kɛlɛ ani ka dɔ bɔ u jigi la fɛnɲɛnamafagalanw kan. Ni fɛnɲɛnamafagalanw kɛlɛli fɛɛrɛw donna furaji tali la, sɛnɛkɛlaw bɛ se ka bin ni fɛnɲɛnamafagalanw bɛɛ kunbɛn baara kelen na, waati, cɛsiri, ani nafolo la.
Tagalen yɛ, Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw fana bɛ se ka baara kɛ ni ji ye, ka fɛn caman wɛrɛ fara u ka baarakɛcogo kan. Jiko gɛlɛya ye haminanko ye min bɛ ka bonya mara caman kɔnɔ, wa jiko ɲuman nafa ka bon sɛnɛko sabatili la. Ni sɛnɛfɛnw fiyɛlanw bɛ baara kɛ ni u ye ji la, sɛnɛkɛlaw bɛ se k’a lajɛ ko ji bɛ tila ɲɔgɔn na ani k’a kɛ tigitigi, ka tiɲɛni dɔgɔya ani ka u ka jiko cɛsiriw nafa bonya kosɛbɛ.
Kuncɛli
Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw, i n’a fɔ kuran fiyɛlilanw, olu ye baarakɛminɛnw ye minnu bɛ se ka kɛ fɛn caman ye, sɛnɛkɛlaw bɛ se ka minnu kɛ sɛnɛfɛnw lakanani na, bagaji kɛli la, ani binw marali la. Nin furajibɔlan ninnu bɛ se ka sɛnɛkɛlaw dɛmɛ u ka se ka fɛnɲɛnamafagalanw, binw ani jibolisiraw ɲɛnabɔ ka ɲɛ ka sɔrɔ ka sigida laminiko gɛlɛya dɔgɔya. Ni a bɛ daɲɛ kolomaw don barokun kɔnɔ minnu bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na, a bɛ ɲɛ ɲininikɛlaw ye ani ka kunnafoni nafamaw di kalandenw ma. Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw tali bagaji tali la, olu bɛ sɛnɛkɛlaw dɛmɛ ka bagajiw tila ka ɲɛ, ka binjuguw ban, ka fɛnɲɛnamafagalanw kɛlɛ, ani ka jibolisiraw di ka ɲɛ, minnu bɛ na ni sɛnɛ kɛcogo sabatilenw ni nafamaw ye. Ka fara o kan, nin furajibɔlan ninnu ka fɛn caman kɛli binkɛnɛ marali la, o tɛ se ka fɔ ka tɛmɛ, bawo u bɛ se ka sɛnɛkɛlaw bila ka bin ni fɛnɲɛnamafagalanw koɲɛw ɲɛnabɔ waati kelen na k’a sɔrɔ u bɛ kɛ jibolisira ɲumanw fana ye. Sɛnɛfɛnw fiyɛlanw baara fɛ, sɛnɛkɛlaw bɛ se k’u ka sɛnɛfɛnw sɔrɔ cogo ɲuman na, ka dɛmɛ don sɛnɛ sabatili la, min bɛ sigida lakana.
